سامانه شاپرک، ستون پنهان خدمات پرداخت الکترونیک

نظام پرداخت کارتی، یکی از مهمترین نظام‌های اقتصادی کشور و یا حتی جهان به حساب می‌آید. این نظام یکی از زیرساخت‌های مبادلات خرد، در بانکداری به‌شمار می‌رود و مبتنی بر کارت‌های صادره در پایانه‌های الکترونیکی است؛ که بخش بسیار بزرگی از جامعه را به سمت مبادلات بانکی بدون وجه نقد، برده است؛ این عملیات پرداخت و انتقال وجه، به‌شکل اینترنتی و یا با تجهیزات الکترونیکی موجود در پایانه فروش یا انتقال پول از حسابی به حساب دیگر، بدون نیاز به مشاهده وجه نقد صورت می‌پذیرد. 

سامانه‌ی شبکه‌ی الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک)، سامانه‌ای است که تمام خدمات پرداخت و پایانه‌ی فروش را در یک شبکه گرد هم آورده و با دقت و مدیریت، به آن نظارت و روند را هدایت می‌کند. خوب است بدانید، شاپرک به عنوان یک سوئیچ پیشرفته نقش ناظر، هدایتگر و جمع‌آوری‌کننده، تمامی تراکنش‌ها را بررسی کرده و آنها را به سمت سامانه‌های دیگر مالی (شتاب/بانک) هدایت می‌کند.

←  سامانه شاپرک چیست؟ 

امکان خرید اینترنتی از سال 1383 برای عموم مردم به وجود آمد؛ طبیعتا در کشوری مثل ایران که مردم آن، استقبال همیشگی نسبت به فضای تکنولوژی نوین داشته است، به‌سرعت با استقبال عمومی روبه‌رو شد. بسیاری از بانک‌ها تلاش کردند دستگا‌های پوز خود را به‌عنوان پل‌های اولیه خرید اینترنتی، در پیشخوان بنگاه‌های مالی قرار دهند؛ در مدت کوتاهی تمامی مراکز فروش از کوچک تا بزرگ، به سمت گرفتن این دستگاه‌های پوز رفته و به مرور عمومی‌‌سازی وسیعی در این رابطه شکل گرفت.

برای سامان‌دهی و نظارت به این نوع فعالیت، که در حیطه‌ی پرداخت‌های الکترونیکی و اینترنتی بود، سامانه شاپرک به هدف تامین این نیاز تاسیس و شروع به فعالیت کرد. 

استانداردسازی، توزیع مناسب و نظارت بر مبادلاتی الکترونیکی کشور، در مراکز فروش کالا و خدمات را برعهده دارد؛ این سامانه مشابه با sepa در اروپا و intrac در کشور کانادا است. شرکت‌های psp می‌توانند سوییچ خود را داشته باشند. سوییچ پرداخت، زمانی عملیاتی می‌شود که به سوییچ شرکت شاپرک متصل باشند و برای این کار باید از شاپرک و بانک مرکزی کسب اجازه کرد.

←  وظایف شاپرک چیست؟

در ادامه تمامی وظایفی که شاپرک به‌عنوان نهاد ناظر و قانون‌گذار بر عهده گرفته است را مرور می‌کنیم:

← اعطای مجوز فعالیت به شرکت‌های psp:

شاپرک فعالیت این شرکت‌ها را به‌طور مداوم بررسی کرده و مطمئن می‌شود که در چارچوب قوانین و مقررات ابلاغی از سمت بانک مرکزی فعالیت کنند. به‌دلیل نظارت مداوم و مستقیم شاپرک، هرگونه تخلف یا سرپیچی از قوانین، توسط این شرکت شناسایی شده و حتی ممکن است مجوز psp توسط شاپرک و بانک مرکزی لغو شود.

← انتشار گزارش‌های اقتصادی شاپرک:

شاپرک از سال 1394 تا به امروز، گزارش اقتصادی شبکه الکترونیکی پرداخت کار را به‌صورت منظم (ماهانه، سالانه و چهار ساله) منتشر می‌کند. این گزارش برای ایجاد شفافیت در فضای پرداخت الکترونیک منتشر می‌شود و می‌خواهد به تصمیم‌گیری کسب‌وکارها و فعالین حوزه پرداخت کمک کند.

← برخورد و یا بستن درگاه یا دستگاه‌های متخلف:

اگر درگاه پرداختی مشکوک به فعالیت‌های مشکوک یا غیرمجاز (مانند کلاهبرداری) باشد، شاپرک، دادستانی یا پلیس فتا می‌توانند درخواست بستن این درگاه را ثبت کرده و شرکت ارائه‌دهنده دستگاه پوز یا درگاه، موظف است آن را در اسرع وقت مسدود کند.

← بررسی و اعطای مجوز پرداخت‌یاری:

پرداخت‌یارها و یا شرکت‌های واسط پرداختی، صرفا بر اساس قرارداد فی‌مابین با شاپرک، مجوز فعالیت دریافت می‌کنند. این شرکت‌ها به‌عنوان واسطه میان کسب‌‌وکارها، درگاه‌های مالی مربوطه را دریافت کرده و آن را در راستای نیاز فعالیت شغلی هر کسب‌وکار،  در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد.

بر همین اساس شاپرک، لیست تمام شرکت‌های در عقد قرارداد پرداخت‌یاری را در سامانه شرکت ثبت کرده و شیوه‌ی نظارت خود را به محض ثبت و ابلاغ، آغاز می‌کند. 

← ثبت درخواست پذیرندگی و فعال‌سازی درگاه کسب و کار توسط بنگاه‌های اقتصادی:

وقتی کسب‌وکاری درخواست دریافت درگاه پرداخت یا دستگاه پوز خود را ثبت می‌کند، این درخواست توسط  psp  یا پرداختیار بررسی شده و در صورت تأیید اولیه، برای شاپرک ارسال می‌شود تا توسط آن تأیید شود. در واقع تأیید شاپرک لازمه‌ی فعال‌سازی ابزار پرداخت است. پس از تایید شاپرک، ابزار پذیرش فعال شده و فرد یا کسب‌وکار می‌تواند تراکنش‌های خود را ارسال کند.

منظور از پذیرنده،‌ شخصی است که از دستگاه پوز یا درگاه پرداخت برای دریافت پول استفاده می‌کند. به‌علاوه اگر درخواست پذیرندگی در سامانه جامع پذیرندگان شاپرک ثبت شود، شاپرک بعد از بررسی درخواست، آن را به یکی از pspهای مورد اعتماد خودش می‌فرستد تا متقاضی با psp قرارداد ببندند و سپس آن درگاه فعال شود.

← ارائه و ثبت تاییدیه فعالیت کارت‌خوان‌های موبایلی:

فعالیت‌های کارت‌خوان‌های موبایلی در کشور زیر نظر شاپرک انجام می‌شود و تمام این کارتخوان‌ها باید توسط شبکه بانکی شاپرک تایید شوند.

← برقراری امنیت تراکنش‌های اینترنتی و نظارت به آن:

شبکه شاپرک بنا به قرار کاری که دارد، به‌صورت شبانه‌روز، بر تراکنش‌های مالی نظارت می‌کند. این نظارت مبنی بر ایجاد امنیت و تسهیل فرآیند پرداخت است؛ لذا بر همین اساس قابلیت رصد تخلف‌ها، جلوگیری و معرفی متخلفین به مراجع مربوطه را، پیگیری می‌کند.

←  شرکت PSP چیست؟

 psp این کلمه مخفف عبارت Payment Service Provider به معنای ارائه‌دهنده خدمات پرداخت است. در واقع به شرکت‌هایی که خدمات و روش‌های نوین جهت تسهیل در فرایند خدمات پرداخت و بانکداری الکترونیک ارائه می‌کنند، psp گفته می‌شود.

به‌طور کلی زیرساخت‌های اصلی در پرداخت‌ها و سیستم بانکداری الکترونیک، شرکت‌های PSP را شکل می‌دهند. شرکت‌های PSP در پروسه پرداخت با کارتخوان زیرنظر شاپرک، مجوز انتقال وجه از حساب مشتریان به صاحب فروشگاه آنلاین را صادر می‌کنند. شرکت‌‌های PSP خدماتی نظیر دستگاه‌های پرداخت مثل دستگاه پوز، درگاه‌ پرداخت اینترنتی، اپلیکیشن‌ پرداخت و مواردی مشابه را به مشتریان عرضه می‌کنند. شرکت‌ها با دریافت مجوز فعالیت از شاپرک، قابلیت ارائه خدمات در قالب شرکت‌های  pspمی‌توانند شروع به کار کنند. مطابق با ابلاغیات، شاپرک موظف به ارائه خدمات بانکی است و در همین راستا، به‌صورت سالیانه از شرکت‌های مرتبط بازرسی به‌عمل می‌آورد.

اگر بخواهیم به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور خلاصه به خدمات شرکت‌هایpsp  بپردازیم، ابتدا باید یادآور شد، خدمات پرداخت بانکی به مجموعه خدماتی گفته می ‌شود که از طریق روش‌های مختلفی، فرآیند پرداخت و انتقال وجه را برای کسب‌وکارها و عموم مردم تسهیل می‌‌کنند. این خدمات شامل ارائه دستگاه‌های پرداخت کارت‌خوان، درگاه‌ پرداخت اینترنتی، درگاه پرداخت موبایلی است که توسط شرکت‌ های psp به عموم مردم عرضه می ‌شود. 

شرکت‌‌های psp  یا ارائه دهنده خدمات پرداختی با یک بخش دیگر به نام شاپرک طرف هستند. سیستم پرداخت شاپرک نیز به نظام بانکی کشور تعلق دارد و سهامداران آن بانک‌‌های خصوصی و دولتی و سایر موسسات مالی کشور هستند. شرکت‌ های psp اغلب با پذیرنده کارت‌‌های بانکی در ارتباط هستند و تقریبا ارتباط خاصی با دارندگان کارت‌ها ندارند. در واقع شرکت‌ های psp با واسطه ‌گری بانک‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت، موجب می‌شوند تا مشتریان برای خرید کالاها یا محصولات مختلف از وب‌سایت‌های فروشگاه‌های اینترنتی و سایر فروشگاه‌ها، امکان پرداخت را در کمترین مدت زمان تجربه کنند.

←  نقش بی‌صدای شاپرک در اعتمادسازی و پیشرفت نظام پرداخت

شاپرک به‌عنوان یک شرکت تنظیم‌گر و ناظر در قبال شرکت‌های psp، وظایف و الزاماتی را دارد. از سوی دیگر الزاماتی را نیز برای این شرکت‌ها مصوب و ابلاغ کرده است. قوانین مشخص شده، باعث می‌شود تا نظام بانکی در شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت الکترونیک به دلیل حساسیت بالا، علاوه‌بر پیشرفت روز افزون، در بستری امن و دقیق حرکت کند؛ همین موضوع باعث جلب اعتماد کاربران می‌شود؛ کاربرانی که مهم‌ترین سرمایه این شرکت‌ها هستند و حالا با خیال راحت‌تری از نوآوری‌های شرکت‌های PSP استفاده می‌کنند. به همین دلیل می‌توان گفت که شاپرک، علاوه‌بر نقش‌های آشکاری که دارد، یکی از اصلی‌ترین دلایل پیشرفت خدمات بانکی الکترونیکی در ایران بوده است.